De overheid vindt dat het toezicht op financiële instellingen beter moet. Daar horen ook kredietunies en andere non bancaire financiers inmiddels bij. Toezicht is echter niet alleen een zaak van de overheid via DNB en AFM. Branche-initiatieven (zelfregulering middels SMF) helpen, maar ook maatschappelijke initiatieven kunnen helpen.

De aandacht voor het gevestigde (casino-) kapitalisme, het falen van de banken tijdens (en na..) de coronacrisis en haar verregaande gevolgen voor het mkb en de economie, is al lang niet meer het exclusieve terrein van financieel journalisten of columnisten zoals ik. Het speelt ook een steeds belangrijkere rol in gevestigde academische kringen en in officiële overheidsstudies.

Schaduwbanken groeien met 6.000 miljard euro (Brussel) - De Standaard Mobile

In een rapport de Amerikaanse Senaat (van ongeveer 10 jaar geleden…) onder de titel ‘Wall Street and the Financial Crisis: Anatomy of a Financial collapse’, werd reeds geanalyseerd wat er tijdens de specifieke bankencrisis gebeurde.Dit rapport bood en biedt nog steeds een glasheldere analyse en velt een snoeihard oordeel: “Dit rapport constateerde dat de crisis geen natuurramp was, maar het resultaat van hoogst riskante, complexe financiële producten; verholen belangenconflicten; en het falen van toezichthouders, kredietbeoordelaars en de markt zelf om de uitwassen van Wall Street in te tomen”.

Wie de inhoud goed tot zich neemt, leert hoe de Amerikaanse financiële markten die jaren aan de crisis voorafgaande fundamenteel veranderden; hoezeer onverantwoorde risico’s en belangenconflicten gemeengoed werden. Wall Street werd steeds meer het toneel van iets wat zich het beste laat omschrijven als “casinokapitalisme”.

Het rapport kwam toentertijd ook met een serie aanbevelingen om te hervormen. Die betroffen onder meer de regulering van riskante financiële producten, versterking van toezicht, beperking van de invloed van de credit rating agentschappen en het aanpakken van bepaalde praktijken van zakenbanken. Het pakket was omvangrijk, maar de eerlijkheid gebiedt me wel te zeggen dat de diagnose toentertijd meer indruk maakte dan de aanbevolen therapie. Gezien de herkomst van dit rapport – de Senaat – lag het voor de hand dat deze aanbevelingen vooral gingen over maatregelen die de overheid kon nemen.

Maar is dat geen te beperkt blikveld?

Zou die beteugeling van het gevestigde en vastgeroeste bankenkartel niet elders moeten beginnen? Het is in dit verband interessant om te zien hoe die financiële crisis toentertijd zelf aanleiding heeft gegeven tot nieuwe maatschappelijke initiatieven die bijdragen aan een gezondere kijk op de finnanciele branche en de juiste verhoudingen in de financiële sector. De initiatieven die ik zie als belangrijk bespreek ik hieronder.

Voorbeelden:

Follow the Money in Nederland, Move Your Money in Amerika en Finance Watch in Belgie

Follow the Money (FTM) is een website die in 2010 is opgericht door drie Nederlandse financieel-economische journalisten: Eric Smit, Mark Koster, en Arne van der Wal. FTM publiceerde reeds vele kritische, onconventionele, prikkelende stukken over ‘het volgen en achterhalen van geldsporen’, omdat zoals ze dit zelf vermelden ‘wat als nieuws naar buiten komt vaak niet meer is dan het topje van de spreekwoordelijke ijsberg’.

Move Your Money (MYM) is een website waartoe eind 2009 het initiatief is genomen door Arianna Huffington (van The Huffington Post) en enkele van haar vrienden. MYM heeft als doel mensen ertoe te bewegen hun geld weg te halen bij de grote banken en het onder te brengen bij lokale financiële instellingen. Op de site van MYM kan iedereen, door het intikken van een postcode, informatie krijgen over betrouwbare gemeenschapsbanken en jawel….. kredietunies. Deze kredietunies bedienen inmiddels 100 miljoen leden, waarvan 43,7% van de economisch actieve bevolking.  Ongeveer 236.000 mensen zijn rechtstreeks in dienst van kredietunies. Vanwege hun beperkte blootstelling aan hypotheeksecuritisaties hebben kredietverenigingen de financiële crisis van 2008 veel beter doorstaan dan de banken.

Finance Watch (FW) is een denktank in Brussel die een rol ambieert als maatschappelijke waakhond van de financiële markten. Het is het initiatief van een aantal progressieve leden van het Europees Parlement, vooral uit Duitsland en Frankrijk, waarbij zich inmiddels een aantal maatschappelijke organisaties heeft aangesloten.

FTM vertegenwoordigt een nieuwe vorm van journalistenmacht, MYM een nieuwe vorm van consumentenmacht, FW een nieuwe vorm van maatschappelijke macht.

Alle drie zijn het voorbeelden van hoe onafhankelijk van de overheid wordt gereageerd op de financiële amrkten, spelers en crises en speelt nu ook tijdens de coronacrisis. Deze nieuwe civil society-initiatieven lijken sterk op hoe 30 jaar geleden maatschappelijke organisaties reageerden op wat zij zagen als misstanden in het toen globaliserende bedrijfsleven. Met naming and shaming dwongen zij bedrijven zich aan te passen aan veranderende opvattingen over milieu, kinderarbeid, eerlijke handel, etc.

Het je houden aan nationale wetten ter zake alleen werd niet langer toereikend geacht. Zo werd de antiglobaliserings-beweging gevolgd door globalisering-met-een-menselijk-gezicht. Nu is er geen bedrijf meer dat niet serieus werk maakt van maatschappelijk verantwoord ondernemen en geen bank meer die nog Libor afspraken durft te maken en woekerproducten durft te verkopen.

De betekenis van Follow the Money, Move Your Money, Finance Watch en andere maatschappelijke initiatieven is dat zij op soortgelijke wijze kunnen zorgen voor belangrijke veranderingen in de wereld van de banken.

En ja, ze gaan dus echt iets doen aan het verkeerde kapitalisme.

Greed is not good